• مارکوشیال
• توسط

• یکشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۹۹

ایوان تخت مرمر (Marmortronens veranda) کجاست؟

آشنایی با ایوان تخت مرمر

یکی از جالب‌ترین جاذبه‌های تهران که قدمت بسیار زیادی هم دارد، ایوان تخت مرمر می‌باشد. این مکان در لیست قدیمی‌ترین بناهای شهر تهران بوده و در کاخ گلستان ساخته شده است. ایوان تخت مرمر در دوران حکومت کریم خان زند بنا شده و از ساخت آن بیش از 250 سال می‌گذرد. این تخت در واقع جایگاهی است که پادشاهان زمان قاجاریه بر روی آن می‌نشستند و مراسم سلام را برگزار می‌کردند. برای کسب اطلاعات در خصوص این رسم می‌توانید کتاب‌های تاریخی کشورمان را مطالعه کنید.

این مکان در زمان حکومت قاجرا تغییرات زیادی پیدا کرد. زمانی که آقا محمد خان قاجار در سال 1171 هجری شمسی شهر شیراز را تصاحب کرد، دستور داد که قصر وکیل را به طور کامل ویران کنند و آثار این قصر را به ایوان دیوان خانه در شهر تهران ببرند. آثار که از قصر وکیل به ایوان یدیوان خانه منتقل شد، متشکل از 2 بخش بود؛ اولی ستون مرمرین که از معدن‌های شهر شیراز تهیه شده بود و دومی درخاتم که اثر فوق‌العاده استاد محمد جعفر خاتم‌ساز شیرازی به حساب می‌آمد.

 جنس این در از استخوان شتر، عاج فیل، نقره و ... است. در ضمن بر روی این در چندین بیت زیبا از سعدی حکاکی شده و ازاره‌های مرمرین با استفاده از رنگ روغن و همچنین نقش‌های گیاهی منحصر به فرد طراحی شده است. در ادامه این مطلب وبلاگ مارکوشیال قصد داریم تا به طور کامل در خصوص ایوان تخت مرمر صحبت کنیم. پس تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.

تاریخچه ایوان تخت مرمر

همانطور که در ابتدای مطلب هم گفتیم، این تخت مرمر جزو بناهایی است که به دستور کریم خان زند ساخته شده است. اما جالب است بدانید که کریم خان زند در زمان ساخت این بنا جان خود را از دست داد و با توجه به این موضوع، کار ساخت ایوان تخت مرمر نیز نیمه کاره ماند. البته بعدها ساخت این تخت زیبا توسط آقا محمد خان قاجار به اتمام رسید. برای ساخت این بنا آقا محمد خان قاجار دستور داد تا اکثر مصالحی که برای ساخت و ساز و نقاشی این بنا مورد نیاز است را به تهران بیاورند و کار ساخت آن را تمام کنند. همین دلیل هم باعث شده که بسیاری از مورخان از این مکان به عنوان قدیمی‌ترین بنای کاخ گلستان یاد کنند. 

با پادشاهی فتحعلی شاه قاجار، اتفاقات بسیار مهمی برای ایوان تخت مرمر افتاد. این پادشاه در سال 1220 هجری شمسی به حرفه‌ای‌ترین سنگ‌تراش‌ها و حجاران شهر اصفهان دستور داد، که با استفاده از بهترین سنگ‌های مرمر یزد، یک تخت سنگی بسازند و آن را برای همیشه در مرکز ایوان قرار دهند. فتحعلی شاه با این کار قصد داشت از جابجایی‌های تخت کاووس جلوگیری کند. پس از مرگ این پادشاه، دیگر افرادی که بر تخت پادشاهی وی نشسته بودند، دستور دادند که ایوان تخت مرمر تکمیل و تزئین شود. در حال حاضر هم که می‌بینید این بنای زیبا همچنان باقی مانده است و بسیاری از مردم برای بازدید از آن به کاخ گلستان تهران می‌روند.

ایوان‌شاهی

اصلی‌ترین قسمت ساختمان ایوان‌‌شاهی است. در این مکان به طور معمول مراسم بار عام و ایوان‌شاهی تاج‌گذاری برگزار می‌شد. آخرین جشن در ایوان تخت مرمر ، به دوران پهلوی برمی‌گردد. گوشواره‌هایی هم در این مراسم‌ها بود که جهت پذیرایی از میهمانان حاضر در مراسم استفاده می‌شد.

 ایوان‌شاهی پنج در مختف دارد که این درها به شکل کشویی به سمت بالا باز می‌شوند. بخش بالایی این در که کتیبه نام دارد با استفاده از روش گره چینی طراحی شده است. همچنین در بخش بالایی این ایوان، 6 نقاشی پشت شیشه قرار گرفته است. این نقاشی‌ها هدیه دربار کشور فرانسه به ناصرالدین شاه قاجار است. در بخش فوقانی ایوان‌شاهی دو عدد آیینه قرار گرفته است. جالب است بدانید که این آیینه‌ها هم هدیه پادشاه وقت روسیه به فتحعلی شاه قاجار می‌باشد. گوشواره‌ها و ایوان‌شاهی طی چندین دوره گوناگون مرمت شد. در زمان پادشاهی محمدرضا پهلوی کف و سقف ایوان‌شاهی بازسازی شد و آخرین مرمت این مکان زیبا هم در سال 1374 هجری شمسی به انجام رسید.

تخت مرمر

تخت مرمر به دستور فتحعلی شاه در سال 1185 هجری شمسی در مرکز ایوان قرار گرفت. فتحعلی شاه قاجار دستور داده بود که این سنگ از مرغوب‌ترین و ناب‌ترین مرمرهای زرد شهر یزد شاخته شود و به صورت یک سکو دیواره‌دار، به وسط ایوان اضافه شود. جالب است بدانید که تخت مرمر با برگفته شدن از تخت سلیمان نبی که بر روی دوش پریان و دیوان قرار داشته، بنا شده است. طراحی این تخت به بهترین شکل ممکن انجام شده و اثر تاریخی فوق‌العاده‌ای به حساب می‌آید.

کار طراحی تخت مرمر به وسیله استاد میرزابابای شیرازی که نقاش دربار قاجار بوده به انجام رسیده است. حجاری این تخت کهن نیز با مدیریت استاد محمد ابراهیم اصفهانی و توسط اساتیدی چون استاد مرتضی، استاد محمد حسین، استاد غلامعلی و استاد محمد باقر انجام شده است. ارتفاع تخت مرمر با کف ایوان، به چیزی نزدیک به 1 متر می‌رسد. این تخت از 66 قطعه سنگ مرمر کوچک و بزرگ تشکیل شده است. این 65 قطعه متشکل از 5 قطعه مرمر ضاف با ضخامتی معادل 12 سانت که از قسمت زیر به هم متصل هستند، 7 قطعه سنگ برای پله‌ها، 21 قطعه سنگ برای طارمی‌ها، 21 قطعه سنگ مرمر دیگر برای ستون، پایه و مجسمه‌های رو تخت و 12 قطعه هم مجسمه‌های کوچکی که در دور تخت قرار گرفته است.

در میان 2 پله که در قسمت عمودی آن اژدها و در طرف نخستین آن 2 تندیس شیر حجاری شده است. دور تخت مرمر از کتیبه هائی برخوردار است. درون هر کدام از این کتیبه‌های زیبا، یک مصرع و یا بیت از قصیده‌های ملک الشعراء در وصف فتحعلی شاه قاجار و این تخت سروده شده و با خط نستعیلق نیز حکاکی شده است

برگزاری جشن 

یکی از مهم‌ترین کاربردهایی که ایوان تخت مرمر داشت، برگزاری جشن‌های مختلف در آن بود. مطمئنا آشنایی با کاربردهایی که این بنا داشته، می‌تواند بسیار جالب توجه باشد. در خصوص ایوان تخت مرمر باید گفت که هدف اصلی از تاسیس این بنای زیبا، برگزار کردن مراسم سلام و دعوت از کلیه اقشار جامعه بوده است. البته به غیر از مراسم سلام، چندین مراسم تشریفاتی دیگر نیز در این مکان برگزار شده است. این مراسم بسیار متفاوت بودند و برای مثال می‌توان به برگزاری جشن سال نو اشاره کرد. همچنین مراسم تاج‌گذاری رضا خان پهلوی نیز در همین مکان برگزار شده است.

اشیاء موجود بر روی تخت

اگر در کاخ گلستان تهران از ایوان تخت مرمر بازدید کرده باشید، حتما می‌دانید که اشیاء بسیار جالبی بر روی این تخت قرار دارد. مطمئنا با نگاه اول به این اشیاء، توجه شما جلب خواهد شد. شاید بتوان گفت وجود این اشیاء بر روی تخت باعث شده که بازدید از ایوان تخت مرمر بسیار بالا باشد. بسیاری از مورخان می‌گویند که وجود این اشیاء بر روی تخت یعنی در مواقع ضروری دیوان و پریان این اشیاء را بر روی دوش خوش گذاشته و بر فراز آسمان می‌گردانند و هر زمانی که حضرت سلیمان دستور می‌داد، تخت را فرود می‌آوردند. این اشیاء در واقع به عنوان نمادهای ایوان تخت مرمر شناخته شده و شامل 4 بخش هستند.

تخت

تخت یکی از نمادهای موجود بر روی ایوان تخت مرمر می‌باشد. در واقع افرادی که به طرز عجیب و معجزه آسا بدنیا می‌آمدند، تصویرشان بر روی تخت‌هایی از نماد خاص نقش می‌بست و به یک نماد ویژه تبدیل می‌شد. مثال‌های بسیار زیادی برای این مورد وجود دارد که می‌توان به تخت شیر، نیلوفر آبی و تخت اژدها اشاره کرد. از قدیم گفته‌اند که تخت نماد ارتباط میان بنده و خداوند و یا ارتباط بین ارباب و رعیت می‌باشد. با توجه به اینکه شاهان آن زمان به خود لقب نیمه‌خدایی داده بودند، لذا این تخت‌ها را بسیار مهم و محترم می‌شمردند. تختی که در میانه شاه‌نشین قرار داده شده است، در واقع نشان‌دهنده همین موضوع است و یادآوری می‌کند که پادشاهان در مرکز قدرت قرار داشته‌اند.

فرشته

فرشته دیگر نماد موجود بر روی تخت است. فرشته‌ها القاب بسیار زیادی دارند که به عنوان مثال می‌توان از واسط بین انسان و پروردگار، پیک الهی، نیروهای عالم غیب و اشراق یاد کرد. اگر به ایوان تخت مرمر دقت کرده باشید، در دست فرشته یک انار را مشاهده خواهید کرد. این انار به معنای، باروری در طولانی مدت، کثرت در وحدت، بی مرگی، وفور نعمت و حاصل‌خیزی می‌باشد. ضمن اینکه در دین اسلام از میوه انار به عنوان یکی از میوه‌های بهشتی یاد شده است. با توجه به نظر طراح فرشته بر روی ایوان تخت مرمر، فرشتگان در واقع حافظ تخت پادشاهی، حکومت و قلمرو بوده و همچنین نشان‌دهنده بعد روحانی و معنوی شاه نیز بوده‌اند.

موجودات افسانه‌ای

نماد موجودات افسانه‌ای هم در ایوان تخت مرمر وجود دارد. موجودات افسانه‌ای موجود بر روی ای تخت به دو دسته تقسیم می‌شدند که در ادامه به توضیحاتی در خصوص آن‌ها خواهیم پرداخت.

اژدها

اژدها یک نماد پیچیده است که در واقع به معنای ایزدان آسمانی و نمایندگان روی زمین که همان شاهان بوده‌اند، می‌باشد. آن زمان از اژدها به عنوان نشانه ملکوتی یاد شده است. اما این لقب فقط بین شرقی‌ها بود و غربی‌ها اعتقاد داشتند که اژدها به معنای پادشاهان شرور و عاشق جنگ می‌باشد. جالب است بدانید که در دین‌های توحیدی اژدها نماد شر دارد.

البته برخی هم در آن زمان اعتقاد داشتند که جنگ با اژدها یعنی پیروزی بر مشکلات برای رسیدن به هدف، یعنی جنگ میان تاریکی و روشنایی و همچنین شکست دادن نفس اماره توسط انسان. اما اگر بخواهیم که اژدها را یک نشانه الهی معرفی کنیم، نبرد بین اژدها و دیو می‌تواند در واقع جنگ میان خیر و شر باشد. اما اگر فرض کنیم که اژدها در دین توحیدی اسلام، یک موجود خشن و شر محسوب شود،  نبرد میان دیو و اژدها جنگ میان دو نماد شر می‌باشد و نتیجه جنگ این دو هم مثبت است. 

بسیاری از مورخان نیز بر این باورند که اژدها در واقع به معنی مار است و نشانه شاهی می‌باشد. این موضوع یعنی نبرد میان دیو و اژدها یعنی جنگ بین شاه با نیروهای پلید و منفی که در نهایت نیز اژدها یا همان شاه بر دیو پیروز می‌شود.

دیو

با توضیحاتی که در خصوص اژدها و نبردهایش با دیو دادیم، متوجه شده‌اید که دیو نماد شر دارد. در زمان قدیم دیو به یک گروه از پروردگاران آریایی‌ها گفته می‌شد. اما با شناخته‌شدن زرتشت و نیز معرفی اهورا مزدا، مشخص شد که پروردگاران آن دوران شیاطین بوده‌اند و دیو هم نمادی غیر از شر ندارد. با توجه به این موضوع وجود دیو بر روی ایوان تخت مرمر نماد شیطان و نیروی شر را دارد که در برابر فرشتگان می‌جنگند.

حیوانات واقعی

چهارمین نماد موجود بر روی ایوان تخت مرمر، حیوانات واقعی هستند. این حیوانات نیز دو مورد هستند.

خرگوش

برای نقش خرگوش بر روی ایوان تخت مرمر، چندین فرضیه مختلف را می‌توان معرفی کرد که برای مثال می‌توان به علم آگاهی شاه، نماد نور و روشنایی، حیات دوباره، خلقت انسان، روز رستاخیز، تدوام، بصیرت و جاودانگی پادشاه اشاره کرد. اما در کتب مختلف آمده است که نماد خرگوش در ایران روشنایی و فرار از تاریکی است.

شیر

شیر را می‌توان یکی از کهن‌ترین نمادهای کشورمان برشمرد. در واقع شیر چندین لقب و نماد مختلف دارد. شیری که بر روی ایوان تخت مرمر قرار دارد هم نماد دلیری، اخلاق‌مداری، اجرای عدالت، قدرت فراوان پادشاه و سلطنت، عظمت و قانون می‌باشد.

بازدید از این مکان

شهر تهران مکان‌های دیدنی و جذاب بسیار زیادی را خود قرار داده است و یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشای فرهنگ و تمدن کشورمان، ایوان تخت مرمر واقع در کاخ گلستان است. پیشنهاد می‌کنیم که گر تاکنون به این مکان نیامده‌اید، حتما یک روز را به بازدید از کاخ گلستان و این بنای تماشایی اختصاص دهید.

نشانی: تهران، میدان ارگ، خیابان پانزده خرداد، کاخ موزه گلستان ( مکان یابی به کمک گوگل )

در این مطلب وبلاگ مارکوشیال شما عزیزان را با ایوان تخت مرمر آشنا کردیم. حتما می‌دانید که کاخ گلستان یکی از بهترین مکان‌های تاریخی کشورمان برای بازدید است و ایوان تخت مرمر، یکی از مهم‌ترین دلایل پررونق بودن این مکان است. بازدید از این مکان جذاب برای شما خالی از لطف نیست و مطمئنا لذت‌‍بخش خواهد بود. شما می‌توانید در سایت و یا اپلیکیشن مارکوشیال به رویدادهایی که برای حضور در این مکان تدارک دیده شده است، بپیوندید. در ضمن این امکان هم وجود دارد که خود شما در مارکوشیال یک رویداد بسازید و از سایر افراد برای حضور در رویداد خود، دعوت کنید.