• مارکوشیال
• توسط
• پنجشنبه ۲۵ بهمن ۱۴۰۳

عمارت شمس العماره | آشنایی با یکی از بناهای تاریخی و زیبای پایتخت

شمس العماره از مشهورترین بناهای شهر تهران و حتی کشورمان به حساب می‌آید. اکثر هموطنان ما حداقل یک مرتبه نام این عمارت را شنیده‌اند. این بنا به عنوان یکی از نخستین بناهای بلند شهر تهران به حساب می‌آید و از گذشته تا به امروز بازدیدکنندگان بسیار زیادی داشته است. اگر با تاریخ کشور آشنایی داشته باشید، حتما می‌دانید که پادشاه قاجار برای یک تجربه جدید، تصمیم گرفت این بنا را بسازد. ساختمان شمس العماره در آن زمان یک سر و گردن از دیگر بناها بلندتر بود و مثل نگین در شهر تهران می‌درخشید. از بنای شمس العماره، به عنوان نخستین آسمان‌خراش شهر تهران یاد می‌شود. جالب است بدانید که این ساختمان کماکان برتری و بلندی خود را نسبت به خیابان ناصر خسرو کرده است. این مکان از جاذبه‌ها و زیبایی‌های بسیار زیادی برخوردار است. در این مطلب وبلاگ مارکوشیال تصمیم داریم به معرفی شمس العماره و جذابیت‌های آن بپردازیم.

شمس العماره

همانطور که در ابتدای مطلب هم عنوان شد شمس العماره به عنوان یکی از چندین بنای زیبای شهر تهران شناخته می‌شود. این ساختمان زمانی لقب بلندترین عمارت تهران را به خود اختصاص داده بود. اما فقط این موارد نیست که شمس ‌العماره را در بین مردم تهران محبوب کرده است. جالب است بدانید که این عمارت نخستین بنای 5 طبقه پایتخت کشور نیز محسوب می‌شود. بنای شمس العماره، در لیست شاخص‌ترین بناهای کاخ گلستان بوده و همچنین برجسته‌ترین عمارت بخش شرقی مجموعه کاخ گلستان می‌باشد.

اکثر بازدیدکنندگان ایرانی و یا خارجی، در درجه اول به بازدید از مکان‌های تاریخی تهران می‌پردازند. در این بین کاخ گلستان و عمارت شمس العماره، از طرفداران بسیار زیادی برخوردار هستند و همواره بازدیدکنندگان متعددی در این مکان‌ها حضور دارند. علی‌رغم اینکه عمارت شمس العماره، از شباهت‌های زیادی با کاخ عالی قاپو در استان اصفهان برخوردار است، اما این عمارت به طور کلی متاثر از معماری اروپایی می‌باشد. این کاخ نخستین مکانی بود که برای ساخت آن از فلز استفاده شده است. دلایل بسیار زیادی مبنی بر اهمیت این عمارت در شهر تهران وجود دارد که برای مثال می‌توان به ارزش تاریخی، تزئیینات، معماری جذاب، ارتفاع و ... اشاره کرد.

تاریخچه کاخ شمس العماره

در سال ۱۲۸۲ قمری، چهارمین پادشاه قاجار یعنی ناصرالدین شاه، دستور ساخت یک بنای باشکوه جدید در شهر تهران را صادر کرد. این بنا به شمس العماره معروف شد. برخی از مورخان اعتقاد دارند، از آنجایی که ناصرالدین شاه قاجار که سفرهای بسیار زیادی به قاره سبز داشته است، همواره تحت تاثیر معماری کشورهای اروپایی و ساختمان‌های بلند آن‌ها بوده است. از همین رو تصمیم به ساخت بنایی به سبک معماری اروپایی گرفته و در نهایت شمس العماره را بنا کرده است.

به هر شکلی که شد پروژه ساخت این بنای باشکوه و 5 طبقه در شهر تهران کلید خورد و 2 سال بعد به پایان رسید. حرف و حدیث‌های بسیاری در خصوص نحس بودن برخی از قسمت‌های این کاخ وجود دارد که در ادامه مطلب بیشتر در رابطه با این موضوع صحبت خواهیم کرد.

معماری عمارت شمس العماره

شهر تهران بعد از این که در زمان حکومت قاجار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد، در دوره فتحعلی شاه و همچنین محمد شاه، توسعه بسیار زیادی داشت. همزمان با به تخت نشستن ناصرالدین شاه و به وجود آمدن روابط با کشورهای اروپایی، تحولات بسیار زیادی در فرهنگ و همچنین معماری داخلی شکل گرفت. از آن زمان به بعد شهر تهران که با تغییر و تحولات اساسی همراه شد. همه این موارد دست به دست هم دادند که سبک معماری تهرانی در کشور رواج پیدا کرد.

سبک معماری تهرانی یا همان معماری تلفیقی که بین سال‌های 1268 تا 1303 هجری قمری در کشورمان وجود داشته است، ترکیبی از معماری نئوک لاسیک غرب و معماری سنتی ایرانی بوده است. یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین عمارت‌‌های کشورمان که با این سبک بنا شده است، شمس العماره می‌باشد. این بنا در واقع اقتدار سلسله قاجار در زمان حکومت ناصرالدین شاه را به تصویر می‌کشد.

از مهم‌ترین دلایلی که ناصرالدین شاه قاجار تصمیم به ساخت این بنا گرفت، می‌توان به علاقه وی به معماری اروپایی، تماشای شهر تهران از روی ارتفاع و خوش‌گذرانی اشاره کرد. معماری شمس العماره، کماکان زیبایی‌های خود را حفظ کرده است و جاذبه‌های آن بدون تردید توجه شما را جلب خواهد کرد. مامور اصلی ساخت شمس العماره، دوستعلی خان معیرالممالک یا همان نظام الدوله بوده است. در واقع طرح و نقشه اصلی این عمارت را از نظام الدوله بود و معماری آن نیز به وسیله علی محمد کاشی شکل گرفته است. یکی از اصلی‌ترین دلایل بازدیدکنندگان از این عمارت به غیر از ارزش تاریخی، معماری فوق‌العاده زیبای شمس العماره است.

ساعت بزرگ

یک ساعت بزرگ بر روی بنا و بین دو برج قرار دارد. در تاریخ آمده که این ساعت از صدای بسیار بلندی برخوردار بوده است. به نوعی که از شمال تا جنوب شهر تهران همه مردم قادر به شنیدن صدای این ساعت بوده‌اند. البته امروز شلوغی بسیار زیاد و سر و صداهای کرکننده شهر تهران، باور این موضوع را برای ما سخت می‌کند. اما به غیر از صدای بلند این ساعت، نکته‌ای که توجه همه را جلب خواهد کرد، نحس بودن آن است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. این ساعت جلوه بسیار زیبایی به عمارت شمس العماره بخشیده است و یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این بنا به شمار می‌رود.

 این ساعت یک هدیه از طرف ملکه انگلستان بوده است و به عنوان اولین ساعت مردن کشورمان نیز شناخته می‌شود. جالب است بدانید که این ساعت نزدیک به یک قرن از کار افتاده بود؛ اما بالاخره چند سال پیش به لطف مسئولین، این ساعت باز هم شروع به کار کرد. اما چرا این ساعت یک نماد نحس برای کشورمان بوده است. دلیل اصلی این موضوع چیست؟

دو جغد نر و ماده نحس

یکی از موضوعاتی که همیشه در خصوص ساختمان شمس العماره گفته شده است، دو جغد ماده و نری هستند که در آن زمان درون محفظه ساعت این عمارت زندگی می‌کردند. در تاریخ آمده که هر بار یک اتفاق ناگواری رخ می‌داد. در زمان کشته شدن ناصرالدین شاه می‌گویند که این جغدها به مدت سه روز از لانه خود بیرون آمدند و در نهایت روز سوم ناصرالدین شاه تیرخورد و سلطنت به مظفرالدین شاه رسید. یکی از اصلی‌ترین دلایلی که این شایعه را بر سر زبان مردم کشور انداخت این بود که، در تاریخ 16 تا 19 شهریور سال 1320، این جغدها از لانه خود بیرون آمده بودند. همان زمان بود که مردم با خود گفتند، خدا به خیر بگذارند. زمان زیادی نگذشت که متفقین به کشور حمله‌ور شدند و ایران با قحطی بسیار زیادی دست و پنجه نرم کرد. 

کاربرد شمس العماره در زمان قاجار

عمارت شمس العماره، در زمان حکومت قاجار کاربردهای بسیار زیادی داشته است. یکی از نکات بسیار جالب در خصوص عمارت شمس العماره، هزینه ساخت آن است. باور این موضوع بسیار سخت است، اما برای ساخت این بنا، تنها 40 هزار تومان هزینه شده است. در زمان سلطنت ناصرالدین شاه، قرار بر این نبود که این عمارت به یک کاخ تبدیل شود. در واقع ساخت عمارت شمس العماره، تنها جهت خوش‌گذارنی و تفریح ناصرالدین شاه بوده است. اما بعدها کاربردهای این عمارت بیشتر و بیشتر شد.

ناصرالدین شاه تصمیم گرفت به غیر از تفریح و تماشای شهر تهران از بالای این عمارت، مراسم‌ سلام نوروزی را هم در شمس العماره برگزار کند. در برخی از مواقع نیز کاخ شمس العماره، به محلی برای پذیرایی از میهمانان داخلی و خارجی پادشاه قاجار تبدیل می‌شد. در آن زمان تماشای شهر تهران از روی این عمارت به غیر از ناصرالدین شاه، برای زنان حرمسرا نیز آزاد بوده است.

تفاوت شمس العماره با ساختمان‌های اطراف

یکی از دلایل پربازدید بودن عمارت شمس العماره، متمایز بودن آن نسبت به ساختمان‌های اطراف و حتی سایر بناهای تاریخی شهر تهران است. معماری بسیار زیبا و نقاشی‌های منحصر به فرد، در و پنجره‌های چوبی، ستون‌های مرمری زیبا و سایر موارد از این دست، سبب شده این مکان به یکی از پرطرفدارترین عمارت‌های تاریخی پایتخت بدل شود. با یک نگاه کوچک به کاخ شمس العماره، متوجه تفاوت آن با ساختمان‌های اطراف خواهید شد.

این بنا به غیر از کاشی‌کاری‌هایی که دارد، از شباهت بسیار زیادی با بناهای غربی برخوردار است. وجود دو برج بلند در شمس العماره، جزو سایر جذابیت‌های این کاخ است. این دو برج با بیشترین ظرافت ممکن در کنار هم ساخته شده‌اند. به طوری که هر چقدر هم دقت کنید، متوجه بزرگ‌تر بودن برج شمالی نسبت به برج جنوبی نخواهید شد.

طبقه نخست عمارت

در طبقه اول کاخ شمس العماره، ایوان و تالار شاه‌نشین واقع شده است. این طبقه دارای طراحی بسیار زیبا، آیینه‌کاری‌های منحصر به فرد و معماری جذاب است. اتاق‌های گوشواره در دو سمت شاه‌نشین قرار دارند و جلوه بسیار زیبایی را به این بخش از عمارت بخشیده‌اند. هدف از طراحی این طبقه برگزاری مراسم‌های مختلف بوده است. اما طبقات بالاتر عمارت شمس العماره، بیشتر جنبه خوش‌گذرانی داشته‌‌اند. از طبقه اول کاخ شمس العماره، به عنوان نگین اصلی این عمارت یاد می‌شود.

تالار اصلی

برای ورود به تالار اصلی شمس العماره از قسمت گوشواره استفاده می‌شود. این عمارت از دو گوشواره جنوبی و شمالی برخوردار است که این دو گوشواره در واقع کار هشتی در عمارت‌های ایرانی را را انجام می‌دادند. با عبور از این فضا است که به شاه‌نشین می‌رسیم و می‌توانیم از این مکان نیز بازدید کنیم.

جالب است بدانید که در زمان ساخت این عمارت، ناصرالدین شاه دستور داده بود که به تبعیت از معماری اروپایی، ورودی تالار اصلی از سمت پله‌های ایوان باشد و همه از این سمت وارد تالار اصلی شمس العماره شوند. در آن زمان هم دو گوشواره جنوبی و شمالی بوده اما کلیه رفت و آمدها به تالار اصلی عمارت شمس العماره، از طریق پله‌های ایوان انجام می‌شد. اگر قصد دارید به بازدید از این عمارت باشکوه و زیبا بروید، حتما تماشای تالار اصلی، شاه‌نشین و ایوان این مجموعه را در دستور کار خود قرار دهید.

طبقات بالای شمس العماره

طبقات بالای عمارت شمس العماره، از اتاق‌های نشین و راهروهای ارتباطی تشکیل شده است. از راه گوشواره‌ها نیز قابلیت رفتن به طبقات دیگر این کاخ وجود دارد. طبقات مختلف شمس العماره، از طریق‌ پله‌های 40 الی 45 سانتی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. با توجه به کج بودن این کاخ کوچک، در بخشی که از عرض بیشتری برخوردار است، پله‌ها واقع شده‌اند و از سایر فضاها برای ساختن اتاق نشیمن استفاده شده است.

اتاق‌های نشیمن طبقات بالا، با استفاده از تکنیک مناره بنا شده است. قطر این مناره‌ها در ابتدا زیاد می‌باشد؛ اما هر چقدر که به سمت بالا حرکت می‌کنیم، از قطر این مناره‌ها کم می‌شود. با این فرآیند ساخت، مناره‌ها وزن کمتری را تحمل می‌کنند. دلیل ساخت مناره‌ها به این شکل، بالا بردن استحکام و مقاومت ساختمان در مقابل زلزله بوده است.

در طبقات بالاتر عمارت شمس العماره، به غیر از طبقه آخر آن، دو اتاق در مجاورت هم ساخته شده‌اند. یکی از آن‌ها جهت رفت و آمد بوده و پله‌ها از بغل آن عبور می‌کنند. همچنین این اتاق از طریق چندین در دیگر، با سایر اتاق‌ها در ارتباط است. اتاق دیگر هم از طریق درب و پنجره با پشت‌بام و ایوان در ارتباط می‌باشد. ارتباط از طریق پشت‌بام بسیار خوب و مهم بوده است، زیرا برای رفتن از روی یک برج به برج دیگر، از این راه استفاده می‎کردند.

کلاه فرنگی

زمانی از پله‌ها را طی کنید، به طبقه آخر می‌رسید و در آن قسمت می‌توانید از کلاه فرنگی بازدید کنید. برای ساخت این بخش از عمارت شمس العماره بر خلاف دیگر طبقات کاخ، از چوب‌های بسیار محکم استفاده شده است. این طبقات نیز جاذبه‌هلی بسیار زیبایی دارد که برای مثال می‌توان به اتاق‌های کوچک با تزئینات مشبک، آیینه‌کاری‌های زیبا، نقاشی‌های جذاب و سایر موارد از این دست اشاره کرد. بازدید از کلاه فرنگی می‌تواند بسیار جذاب باشد، پس این مورد را به هیچ عنوان از دست ندهید.

مسیر دسترسی

بهترین مسیر برای رسیدن به کاخ گلستان و عمارت شمس العماره، مترو است. برای اینکه از شمس العماره بازدید کنید تنها کافیست در ایستگاه 15 خرداد در خط 1 مترو از قطار پیاده شوید. سپس از مترو خارج شوید و از خیابان 15 خرداد به سمت شرق خودتان را به خیابان داور برسانید. ورودی اصلی کاخ گلستان در این خیابان واقع شده است. از ایستگاه مترو تا ورودی کاخ گلستان باید 5 دقیقه پیاده‌روی کنید.

آدرس: خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ، کاخ گلستان

در این مطلب با عمارت شمس العماره واقع در کاخ گلستان آشنا شدیم. بازدید از این عمارت شما را با فرهنگ و هنر یک قرن پیش کشور آشنا خواهد کرد. شما می‌توانید برای حضور در شمس العماره، به سایت و یا اپلیکیشن مارکوشیال مراجعه کنید و در یکی از رویدادهای حضور در این کاخ شرکت داشته باشید. در ضمن خود شما هم می‌توانید یک رویداد ترتیب دهید و علاقمندان حضور در کاخ شمس العماره را به شرکت در رویداد خود دعوت کنید.